Voor de tekst in deze site is zoveel mogelijk gerefereerd aan bronnen: zie Verantwoording. Omdat deze webpagina's een bewerking vormen van een deel van een boek dat enkele jaren geleden in beperkte familiekring verscheen, is het zicht op de bronvermelding in enkele gevallen verloren gegaan. Auteurs die daartegen bezwaar maken gelieven zich te melden. Voor correctie wordt dan gezorgd.

***

Omdat deze pagina's een bewerking zijn voor het web van een appendix uit het boek 'Genealogie Sturkop & Sturhoofd', bevat de tekst verwijzingen naar die families. De bezoeker van deze pagina's kan dit negeren en de straten, pleinen en grachten waar de eigen familie woonde lokaliseren.

***

Voor wie zich wil verdiepen in de plek waar de families Sturkop en Sturhoofd konden worden aantroffen, is deze appendix onontbeerlijk. Het is niet de bedoeling een uitputtend beeld te schetsen van de Amsterdamse Jodenbuurt. Over die buurt zijn immers talloze boeken en artikelen verschenen. Een flink aantal citaten stamt uit literatuur, waarvan aan het einde van deze annex een lijstje is opgenomen. Laten we eerst een kijkje nemen in de leefomgeving van onze voorouders, want we zagen al dat zij hun woning hadden op de Jodenstromarkt en we willen nu weten waar die markt zich bevond.

Het deel van de stad waar de Joden zich na hun immigratie vestigden is altijd de Joodse buurt bij uitstek gebleven. Daar, waar het Joodse proletariaat woonde, ontstond een kleurrijke wijk, met haar veelal uit armoede voortkomende straathandel. De zondagmarkten in de Jodenbreestraat, in de Jodenhouttuinen en op Uilenburg vormden voor velen het gezicht van de Jodenbuurt. Voor de Joden zelf waren er bovendien veel instellingen die voor het Joodse leven van belang zijn, zoals een aantal synagogen en verenigingsgebouwen.

De Jodenbuurt werd ongeveer omsloten door de Raamgracht, de Kloveniersburgwal, de Nieuwe Hoogstraat, de Sint Antoniesbreestraat tot aan de Nieuwmarkt, de Snoekjessteeg, de oostzijde van de Oudeschans, de Rapenburgwal, het Rapenburgerplein, de Nieuwe Herengracht en de Amstel ter weerszijden van de Blauwbrug en Zwanenburgwal. Deze begrenzing en de daarin gelegen straten en grachten zijn te zien op de plattegronden, verderop in deze site. Ook enkele aangrenzende buurten, die niet tot de echte Jodenbuurt kunnen worden gerekend, maar waar wel vele Joden zich allengs vestigden, komen aan bod.

De buurt valt op te delen in een aantal vrij kleine wijken, waarin overigens grote aantallen mensen woonden. Die wijken werden in verschillende tijdperken, maar ook wel in dezelfde periode, met uiteenlopende namen aangeduid. De wijken van de Jodenbuurt waren (bekijk eerst de overzichtskaart):

Vlooijenburg	Buurt P
De Sint Antoniesbreestraat en omgeving	Buurt C
De Jodenbreestraat en omgeving	Buurt Q
Uilenburg	Buurt R
Marken	Buurt S
Rapenburg	Buurt V - blad 1
De Weesperstraat en Weesperplein en omgeving, met de Nieuwe Heren- en Keizersgracht	Buurt W - blad 1 en blad 2

 

Tot de Jodenbuurt kunnen ook worden gerekend:

Lastage (Nieuwmarktbuurt)	Buurt O
De Plantage (hier vestigden zich laat in de negentiende eeuw vooral de welgestelde joden)	Buurt V - blad 2 en blad 3

 

In latere jaren verspreidde een deel van de bevolking zich over andere delen van Amsterdam, zoals de Rivierenbuurt en de Oosterpark- en de Transvaalbuurt, die we op deze site, die over de vroegere genealogie gaat, niet behandelen.

Hoe ontstond de Amsterdamse Jodenbuurt eigenlijk, die wijk waar onze immigrerende voorouders zich bij aankomst vestigden en waar tot in de Tweede Wereldoorlog velen van onze naamgenoten gehuisvest bleven? De eerste Joden die rond 1600 naar Amsterdam kwamen vonden een woonplaats langs de Jodenbreestraat en op Vlooijenburg. Die wijk Vlooijenburg behoorde tot de toentertijd jongste uitbreidingsgebieden van de stad, dicht bij de scheepswerven en de aanverwante industrietakken op de eilanden Uilenburg, Marken en Rapenburg. In de tweede helft van de zeventiende eeuw verplaatste die industrie zich naar de toen aangelegde eilanden Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg en daarna vestigden vooral veel arme Joden zich in die aan Vlooijenburg grenzende woonwijken. Vanaf 1662 kwamen Rapenburg, Uilenburg en Marken voor bewoning vrij, juist in een tijd dat veel Joodse vluchtelingen uit Duitsland in Amsterdam een heenkomen zochten.

De plattegronden van de hierboven genoemde buurten zijn weergaven uit de Atlas Loman uit 1876, in te zien op het Stadsarchief Amsterdam. De auteur heeft deze plattegronden zodanig bewerkt dat ze goed leesbaar zijn in afgedrukte vorm. Op de volgende pagina’s vinden we eerst een totaaloverzicht van de wijken en daarna voor iedere buurt één plattegrond. Omdat onze voorouders zich bij aankomst vestigden op Vlooijenburg, beginnen wij met buurt P, waar de Jodenstromarkt is te vinden. Vervolgens komen de andere buurten aan bod: C, O, Q, R, S, V (drie plattegronden) en W (twee plattegronden).

Voor de plaatsbeplaing bij genealogisch onderzoek is het nog van groot belang te weten dat de woningen verscheidene malen zijn omgenummerd. Dat betekent dat iemand schijnbaar is verhuisd, terwijl zijn / haar huisnummer gewoon werd omgenummerd. Op het Stadsarchief zijn omnummeringsgidsen in te zien. Dit wordt verderop in deze site uitgewerkt.

Voor de namen van de straten en grachten, die op de plattegronden nog vaak hun eerdere namen of spelling droegen, worden in de toelichtende tekst de hedendaagse benamingen gebruikt.